راهنمای ایمنی جهت انتقال نمونه های عفونی
انتقال نمونه های عفونی از طرق مختلف، تحت قوانین سازمان ملل متحد (United Nations) انجام می گیرد. همچنین انجمن حمل ونقل هوایی بین المللی (International Air Transport Association) در مورد چگونگی حمل ونقل مواد عفونی قوانینی سخت گیرانه را تحت عنوان IATA Dangerous Good Regulation (DGR) تدوین نموده است که در بیشتر کشورها مورد ومورد تایید International Civil Aviation Organization(ICAO) می باشد.
سازمان جهانی بهداشت نیز کتابی تحت عنوان راهنمای قوانین انتقال نمونه های عفونی منتشر نموده است.
انتقال نمونه های آلوده یا نمونه هایی که احتمال آلودگی آن ها وجود دارد به صورت انتقال بین آزمایشگاهی، انتقال نمونه های بخش های مختلف بیمارستان به آزمایشگاه بیمارستان، انتقال بین بیمارستان وآزمایشگاه و نیزمطب پزشکان وآزمایشگاه، باید تحت شرایط استاندارداز نظر استفاده از ظروف استاندارد جهت بسته بندی با درج علائم وبرچسب های لازم، روش بسته بندی استاندارد، رعایت اصول ایمنی جهت انتقال نمونه ، رعایت زنجیره سرد در صورت لزوم وغیره انجام شود.
حمل ونقل نمونه ها می تواند از راه هوا، دریا، جاده، راه آهن ونیزپست طبق قوانین موجود در هر کشور ودستورالعمل مربوطه، تحت شرایط صحیح بسته بندی انجام شود.
راهنمای ذیل خلاصه ای از منابع فوق و پانزدهمین ویرایش این قوانین توسط سازمان ملل متحد بوده که در مورد شرایط استاندارد نقل و انتقال نمونه های عفونی بحث می کند.
تقسیم بندی مواد خطرناک
شایان ذکراست که طبق قوانین IATA =International Airline Transport Association مواد خطرناک به ۹ گروه تقسیم می شوند) طبق جدول پیوست شماره ۱ که بیشتر تقسیم بندی ها مربوط به انواع مواد شیمیایی بوده و مواد عفونی درگروه ۶.۲ قرار می گیرند.
مواد عفونی (Infectious Substances)
این گروه مواد عفونی شناخته شده و یا موادی که ممکن است عفونی باشند را در بر گرفته و شامل باکتری ها، ویروس ها، ریکتزیا، انگل ها، قارچ ها و نیز عوامل دیگری مانند پریون ها می باشد و در صورتی که به دلیل بسته بندی نامناسب به بیرون نشت کنند، می توانند در تماس فیزیکی با انسان و یا حیوان باعث ایجاد بیماری گردند.
مواد عفونی به سه گروه B A, و مواد معاف شده Exempt human/animal specimens تقسیم می شوند.
مواد عفونی گروه A موادی هستند که می توانند باعث ناتوانی دائمی و یا بیماری های کشنده و یا تهدید کننده زندگی در انسان و یا حیوان سالم شوند که نمونه هایی از این مواد در پیوست ضمیمه آمده است (طبق جدول پیوست شماره ۲) و در ارتباط با بیماری های بومی و شرایط منطقه متفاوت می باشند. مواد عفونی که توانایی ایجاد شرایط فوق را دارا می باشند، تحت عنوان UN 2814 (United Nations Number) طبقه بندی شده و مواد عفونی که فقط باعث بروز بیماری درحیوانات می شوند، تحت عنوان UN 2900 نامگذاری می شوند.
مواد عفونی که در فهرست جدول شماره ۲ قرار نمی گیرند و شرایط فوق را از نظر بیماری زایی دارا نمی باشند، جزء نمونه های بیولوژیکی، گروه B و UN 3373 طبقه بندی می شوند و مطابق شکل پیوست شماره ۴ بسته بندی می شوند.
در مورد مواد معاف شده، معمولا باید ارزیابی پزشکی صورت گیرد و با پزشک راجع به شرح حال بیمار مشورت شود که آیا نمونه این بیمار در زمره مواد آلوده قرار می گیرد یا خیر. نمونه های انسانی یا حیوانی که به احتمال کمی دارای عامل بیماری زا هستند، مشمول مقررات محموله های خطرناک (استفاده از سه محفظه جهت بسته بندی) می شوند.
از مواد معاف شده ای که مشمول بسته بندی سه محفظه ای نمی شوند، می توان به نمونه های لکه خون خشک شده، مواد حاوی میکروارگانیسم هایی که برای انسان و حیوان بیماری زا نیستند، موادی که هرگونه عامل بیماری زای موجود در آن خنثی و یا غیرفعال شده و هیچ گونه خطری نداشته باشد، می توان اشاره نمود.
مثال هایی از آزمایش های مربوط به این گروه، انجام آزمایش حاملگی و یا سنجش میزان داروها می باشد. در حال حاضر با توجه به مشکلات این امر در ایران، معمولا جهت بسته بندی این مواد نیز از سه محفظه استفاده می کنیم. مواد معاف شده شماره UN ندارند.
Proper Shipping Name
نام مناسب جهت حمل محموله، در واقع مشخص کننده چگونگی طبقه بندی عوامل خطر و مواد عفونی بوده و برای UN2814 باید عبارت INFECTIOUS SUBSTANCE AFFECTING HUMANS بر روی محفظه بیرونی درج شود و در مورد UN 2900 باید عبارت INFECTIOUS SUBSTANCE AFFECTING ANIMALS only درج گردد. (مطابق شکل پیوست شماره ۳) در مورد UN3373 باید عبارت BIOLOGICAL SUBSTANCE درج شود. نام مناسب جهت حمل محموله در مورد مواد معاف شده Exempt human/animal specimens می باشد.
روش بسته بندی
جهت بسته بندی نمونه ها طبق شرایط استاندارد، باید از سه محفظه که واجد شرایط ذیل باشد، استفاده نمود:
نمونه را داخل ظرف در پیچ دار که غیرقابل نفوذ به مایعات و غیر قابل نشت بوده، قرار دهید. درصورتی که تعداد نمونه ها و بالطبع تعداد لوله ها زیاد باشد، می توان مطابق اشکال پیوست لوله ها را توسط جدا کننده های مقوایی ضخیم و یا جدا کننده هایی ازجنس دیگر مانند اسفنج بسته بندی نمود و در صورتی که نمونه مایع باشد، اطراف لوله ها به طور جداگانه ماده جاذب الرطوبه مانند تکه های ابر و … قرار داد که در واقع این مواد جاذب بین محفظه اول و محفظه دوم قرار می گیرند، تا در صورت شکستن لوله ها، مواد آلوده به محفظه بیرونی نشت ننماید. حجم مواد جاذب باید متناسب با حجم مایع باشد. سپس محفظه اول را داخل محفظه دوم مقاومی که غیر قابل نشت و غیر قابل نفوذ به مایعات بوده، قرارداده و مشخصات نمونه را روی آن درج کنید. سپس محفظه دوم را داخل محفظه سوم مقاوم به ضربه و شرایط محیطی (که معمولأ در نمونه هایی که نیاز به رعایت زنجیره سرد دارند محفظه سوم را می تواند Cold Box تشکیل دهد) قرار داده و در غیر این صورت، باید این محفظه از مقاومت بسیار خوبی برخوردار باشد.
بر روی این محفظه باید مشخصات ذیل درج گردد:
نام و آدرس فرستنده و گیرنده، نام و شماره تلفن شخص مسئول تایید کننده شرایط بسته بندی، شماره UN و shipping name Proper شامل: UN 2814“INFECTIOUS SUBSTANCE AFFECTING HUMANS” و یا UN 2900“INFECTIOUS SUBSTANCE AFFECTING ANIMALS”
در مورد نمونه هایی که باید با رعایت زنجیره سرد منتقل شوند، از یخ خشک و یا نیتروژن مایع استفاده می شود. در مورد این نمونه ها باید از UN 3245 و برچسب مخصوص آن که مربوط به گروه ۹ و نام آن Miscellaneous dangerous substances می باشد، استفاده نمود. (شکل پیوست شماره ۶) همچنین باید وزن یخ خشک نیز بر روی محفظه بیرونی درج شود. یخ خشک باید بین محفظه دوم وسوم قرار گیرد. باید با توجه به طول مسیر و حجم نمونه از مقدار کافی یخ خشک استفاده نمود و در ضمن در صورت استفاده ازCold box، این وسیله باید از کیفیت خوبی جهت نگهداری نمونه ها در شرایط سرد برخوردار باشد.
Packing Instruction
انواع ظروف مورد نیاز جهت بسته بندی مواد عفونی A و B و نیز چگونگی ساخت این ظروف تحت الزامات ساخت (Packing Instruction) P620 و یا PI602 و نیز P650 می باشد که مبحث مفصلی بوده و در دستورالعمل IATA درج گردیده است.
اظهارنامه
باید اظهارنامه توسط فرستنده (SHIPPER’S DECLARATION) تکمیل شود. (مطابق شکل پیوست شماره ۵)
اظهارنامه به عنوان یک سند قانونی مطرح بوده و باید دارای مشخصات ذیل شامل: مشخصات کامل فرستنده، گیرنده، شماره بارنامه، تعداد صفحات بارنامه، فرودگاه مبدأ، فرودگاه مقصد، نوع حمل ونقل (فقط حمل هوایی و….)، شماره UN ،Proper Shipping name، گروه خطر تقسیم بندی شده، حجم مواد و طریقه بسته بندی، Packing Instruction، تاریخ، مکان، نام و امضاء فرد تایید کننده و … باشد و تکمیل آن برای نمونه هایی که شماره UN 3373 دارند، ضروری نمی باشد. شکل شماره ۵ (شکل شماره ۱/۳ و شکل شماره ۱/۴)
بارنامه هوایی Air Waybill
یک سند استاندارد بوده که علاوه بر اظهار نامه باید تکمیل شود.
حجم نمونه ها
در مورد نمونه هایی که در گروه UN 2814 قرار می گیرند، نمونه های با حجم بیش از ۵۰ میلی لیتر و یا ۵۰ گرم را نباید در هواپیمای مسافربری بارگیری نمود. حداکثر حجم نمونه هایی را که می توان با هواپیمای باربری انتقال داد ۴ لیتر و یا ۴ کیلوگرم می باشد.
برچسب
برچسب دارای علامت خطر زیستی (مربوط به مواد عفونی) باید به صورت لوزی شکل (شکل پیوست شماره ۷) بر روی محفظه بیرونی نصب شود که گروه ۶ در قسمت پایین آن درج شده است.
برچسب PACKAGE ORIENTATION (شکل پیوست شماره ۸) باید بر روی نمونه های عفونی مایع که حجم آن ها بیش از ۵۰ میلی لیتر می باشد، نصب گردد و نشان دهنده رعایت جهت روبه بالا برای حمل محفظه حاوی مواد می باشد. معمولاً این برچسب بر روی نمونه های Un 3373 نصب نمی شود، اما استفاده از آن توصیه می گردد.
برچسب UN Specification Markings که درمورد نمونه های عفونی استفاده می شود، بر روی محفظه بیرونی درج شده و حاوی اطلاعاتی مانند علامت UN، نوع بسته بندی از نظر وزن، گروه مواد عفونی، سال ساخت محفظه، مشخصات کارخانه سازنده و غیره می باشد.
باید تمامی مشخصات ثبت شده فوق به طور واضح درج شده و خوانا باشد. در صورت آسیب دیدن بسته بندی و یا نشت مواد باید فوراً به مسئولین مربوطه اطلاع داد. باید جهت بسته بندی نمونه های سرم، به طور مثال جهت تعیین مقدار کلسترول که از طریق هوا منتقل می شوند، باید از سه محفظه استفاده نمود و نمونه های حاوی ویروس ایدز و هپاتیت و… و یا نیز زمانی که انتظار جدا سازی این ویروس ها از نمونه وجود دارد، باید طبق شرایط ۳۳۷۳ UN بسته بندی گردد.
انتقال نمونه های عفونی به صورت شخصی و بوسیله افراد از طریق هوا کاملاً غیر قانونی می باشد. در شرایطی مسئولیت ارسال کننده نمونه به پایان می رسد که نمونه عفونی تحت شرایط استاندارد منتقل شده و ارسال کننده از دریافت آن توسط گیرنده مطمئن شود.